W artykule są przedstawione wyniki kontrastywnej analizy semantycznej polskiego leksemu zielony i jego litewskiego odpowiednika žalias. Analiza oparta na metodologii R. Tokarskiego oraz K. Waszakowej ma na celu porównanie typowych dla obu języków połączeń wymienionych nazw z klasami różnych obiektów, w tym — ustalenie referencji prototypowych oraz znaczeń konotacyjnych. W trakcie badań brane były pod uwagę połączenia zarówno utrwalone, jak i swobodne. Badania ujawniły, że w obu językach barwa zielona interpretowana jest przede wszystkim jako kolor trawy lub innych roślin, jednak dla niektórych odcieni ZIELENI za wzorzec prototypowy uznać można zabarwienie minerałów, takich jak szmaragd, malachit i pod. Wspólne odniesienia prototypowe wyraźnie motywują podobne wartości symboliczne i kulturowe. Pol. zielony i lit. žalias mają porównywalne zakresy użycia oraz rozwijają dosyć zbieżne znaczenia konotacyjne, których jednak w języku litewskim jest nieco więcej. W obydwu językach prototypowe skojarzenie z zielenią roślinną rozwija następujące znaczenia konotacyjne: ‘świeży’, ‘młody’, ‘niedojrzały’, ‘niedoświadczony’, ‘zdrowy, ekologiczny’. Zarówno w polskim, jak i w litewskim niektóre odcieni zieleni mogą konotować nie tylko nacechowanie pozytywne, ale też ujemne, oparte na skojarzeniu ze światem pozaziemskim, chtonicznym lub też z chorobą i śmiercią. Natomiast charakterystyczne dla lit. žalias konotacje ‘surowy, nieprzetworzony’ oraz ‘ładny, przyjemny’ w stosunku do pol. zielony przejawiają się raczej sporadycznie. Wyłącznie w języku litewskim występuje konotacja ‘silny, mocny’. Trzeba więc uznać, iż spektrum semantyczne nazwy litewskiej jest nieco szersze niż jej odpowiednika polskiego.
Lenk. zielony ir liet. žalias: prototipai ir konotacijos
Straipsnyje pateikiami lenkų kalbos leksemos zielony ir jos lietuviško atitikmens žalias kontrastyvinės semantinės analizės rezultatai. Tyrimas pagrįstas R. Tokarskio ir K. Waszakowos metodologija, kuria vadovaujantis siekiama palyginti žalumo pavadinimų derinimą su skirtingais objektais, nurodant semantinius prototipus ir konotacines reikšmes. Nagrinėjami tiek laisvieji, tiek pastovūs žodžių junginiai. Atlikta analizė rodo, kad lenk. zielony ir liet. žalias prototipinės referencijos yra panašios, bet konotacijų lygmeniu pastebima tam tikrų skirtumų. Abiejose kalbose žalumas visų pirma interpretuojamas kaip žolės ar kitų augalų spalva, tačiau kai kuriuose kontekstuose analizuojamų terminų prototipais galima laikyti tokių mineralų, kaip antai smaragdas, malachitas ir pan., atspalvius. Bendros prototipinės referencijos motyvuoja simbolinių ir kultūrinių analogijų atsiradimą. Lenk. zielony ir liet. žalias turi panašius vartosenos diapazonus ir semantines konotacijas, kurių vis dėlto lietuvių kalboje yra šiek tiek daugiau. Abiejose kalbose prototipo sąsaja su žalia augmenija plėtoja tokias konotacines reikšmes: ‘šviežias’, ‘jaunas’, ‘neprinokęs’, ‘nesubrendęs’, ‘nepatyręs’, ‘sveikas’, ‘ekologiškas’. Tiek lenkų, tiek lietuvių kalbose kai kurie žalumo atspalviai gali turėti ne tik teigiamų, bet ir neigiamų konotacijų, pagrįstų asociacija su nežemišku, chtonišku pasauliu arba su ligomis ir mirtimi. Tada būdingos lietuvių terminui konotacijos ‘žalias, neapdorotas’ ir ‘gražus, malonus’ lenkų kalboje pasirodo gana sporadiškai. Tik lietuvių kalboje atskleista konotacija ‘stiprus, tvirtas’. Taigi reikia pripažinti, kad liet. žalias semantinis spektras yra šiek tiek platesnis nei jo lenkiško atitikmens.
Reikšminiai žodžiai: žalia spalva, semantiniai prototipai ir konotacijos, kontrastyvinė analizė