Artykuł podejmuje próbę odnowienia naukowego opisu poematu Karola Brzozowskiego „Noc strzelców w Anatolii” (1856), niesłusznie zapomnianego przez krytykę literacką, edytorów i kanony lektur. Utwór był inspirowany wybitnymi dziełami polskiego romantyzmu, jak „Pan Tadeusz” (1834) Adama Mickiewicza i „Pieśń o ziemi naszej” (1843) Wincentego Pola. Artykuł odsłania cechy estetyki, poetyki i narracji utworu, świadczące o jego pięknie i nowatorstwie, zwłaszcza w zakresie gawędy i opisu poetyckiego, gdzie można zauważyć elementy romantycznej improwizacji i solilokwium oraz techniki malarskie, jak koloryzm i impresjonizm, także plastyczne i językowe dysharmonie o charakterze ekspresjonistycznym. Poemat Brzozowskiego przedstawia symboliczną przestrzeń ojczystego kraju, na którą składa się całe bogactwo flory, fauny, zjawisk przyrodniczych, obrazów przydomowych, polnych i leśnych, widoków historycznych regionów Polski około Warszawy oraz Litwy południowo-zachodniej. Przestrzeń ta stanowi pejzaże wewnętrzne o charakterze archetypów, zapamiętane i utrwalone sensualnie oraz emocjonalnie przez narratora i bohaterów poematu. Można widzieć w tych cechach artystycznych oraz ideowych zapowiedź późniejszego neoromantyzmu.